Bảy mươi triệu người Nga vĩ đại thống trị khoảng chín mươi triệu người không phải là người Nga và tất cả đều cùng bị thống trị và áp bức bởi đẳng cấp quan liêu của nhà nước Nga. Vấn đề thêm tồi tệ ở chỗ là các vùng lãnh thổ phía tây của Nga, trình độ kinh tế và văn hóa của các dân tộc bị khuất phục lại thường cao hơn so với ở Nga. Trong khi có thể biện minh cho sự bành trướng về phía đông của Nga vào vùng Kavkaz, đặc biệt là Trung Á đã đóng một vai trò tiến bộ nhất định, rõ ràng là không thể nói như vậy với Ba Lan, Phần Lan và các nước vùng Baltic. Như Engels đã nhận xét:
Đảng Bolshevik ngay từ đầu đã có một vị trí phức tạp trong vấn đề dân tộc. Điều này rất cần thiết để tranh thủ quần chúng, đặc biệt là giai cấp nông dân. Vấn đề dân tộc thường không ảnh hưởng nhiều tới giai cấp công nhân, nhưng với đa số giai cấp tiểu tư sản và đặc biệt là giai cấp nông dân, về phương diện lịch sử mà nói vấn đề dân tộc và vấn đề ruộng đất được liên kết rất chặt chẽ. Đôi khi, ngay cả với những người Marxist có trình độ cũng không hoàn toàn nắm bắt được vấn đề này. Để khiến cho họ lắng nghe và tranh thủ họ cho sự nghiệp cách mạng, việc sử dụng các yêu cầu dân chủ và những vấn đề cục bộ khác, như yêu cầu về quyền tự quyết, là hoàn toàn cần thiết. Nhưng việc sử dụng những khẩu hiệu đó chỉ có ý nghĩa như một phần trong cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản và đảng của nó để giành quyền lãnh đạo quần chúng, trong cuộc đấu tranh trực tiếp chống lại các đảng và khuynh hướng tư sản, tiểu tư sản. Do vậy, điều kiện tiên quyết cho sự thành công của phe cách mạng là một cuộc đấu tranh không khoan nhượng chống lại tiểu tư sản và tư sản dân tộc. Và để tiến hành một cuộc đấu tranh như vậy thì một vị trí rõ ràng về vấn đề dân tộc là cần thiết.
Cũng giống như Lênin, Trotsky cũng viết nhiều về vấn đề dân tộc. Đặc biệt thú vị là phần viết về vấn đề dân tộc trong cuốn Lịch sử Cách mạng Nga, tốt hơn bất cứ thứ gì khác, tổng kết vị trí của Đảng Bolshevik về chủ đề này. Nhưng trên hết Lênin vẫn là người đã phát triển và mở rộng lập trường của chủ nghĩa Marx về vấn đề dân tộc. Tóm tắt vị trí Bolshevik, Trotsky đã viết:
Nhưng đó chỉ là một mặt của vấn đề. Còn mặt khác trong chính sách của những người Bolshevik trong lĩnh vực dân tộc và nó có vẻ như mâu thuẫn với cái đầu tiên nhưng trong thực tế lại bổ sung cho nó. Trong nội bộ đảng và các tổ chức công nhân nói chung, những người Bolshevik kiên quyết đòi một chế độ tập trung chặt chẽ, đấu tranh không khoan nhượng với mọi sự suy đồi của chủ nghĩa dân tộc, thứ có thể khiến cho công nhân chống lại nhau và chia rẽ họ. Mặc dù cự tuyệt quyền của nhà nước tư sản áp đặt một cách cưỡng ép nghĩa vụ công dân, hoặc thậm chí là một ngôn ngữ nhà nước đối với một dân tộc thiểu số, những người Bolshevik đồng thời coi là một nghĩa vụ thiêng liêng trong việc đoàn kết chặt chẽ nhất có thể, bằng phương pháp tự nguyện duy trì kỷ luật giai cấp, những công nhân thuộc các dân tộc khác nhau. Do vậy nó từ chối thẳng thừng nguyên tắc liên đoàn quốc gia trong việc xây dựng đảng. Một tổ chức cách mạng không phải là nguyên mẫu của nhà nước tương lai, mà chỉ là công cụ để tạo ra nó. Một công cụ nên phù hợp với kiểu dáng của sản phẩm chứ không nên bao gồm sản phẩm. Do đó, một tổ chức tập trung có thể đảm bảo cho sự thành công của một cuộc đấu tranh cách mạng - ngay cả khi nhiệm vụ là đập tan sự áp bức dân tộc một cách tập trung.”(Trotsky, Lịch sử Cách mạng Nga, trang 890-1.)
Thế nào là một dân tộc?
Trong giai đoạn trước Chiến tranh thế giới thứ nhất, Lênin đã dành rất nhiều thời gian cho vấn đề dân tộc, và đặc biệt là để đáp trả các lý thuyết xét lại của Otto Bauer. Trong giai đoạn 1908-10, Lênin bị lưu đày và gần như bị cô lập hoàn toàn. Với sự thiếu liên lạc với nước Nga và sự khan hiếm của các cộng tác viên, anh ta chào đón sự xuất hiện của Stalin, một người Georgia trẻ tuổi mà hầu như không ai biết, với sự nhiệt tình. Như thường lệ, Lênin dành nhiều thời gian để động viên người mới, như ông luôn làm với các đồng chí trẻ. Thêm vào nữa, Stalin là một người Georgia, tức là thành viên của một dân tộc bị áp bức. Lênin đã nắm lấy cơ hội để giảng giải cho cậu học trò của mình, người đã tỏ thái độ rất siêng năng với những đường lối cơ bản trong chính sách của mình đối với vấn đề dân tộc. Kết quả là một bài viết dài xuất hiện vào cuối năm 1912 trên các trang của tạp chí Prosveshcheniye ("Khai sáng") dưới tiêu đề “Vấn đề dân tộc và chủ nghĩa Marx”.
Năm 1914, bài báo xuất hiện dưới dạng một cuốn sách nhỏ và về sau được xuất bản trong tập 2 tuyển tập các tác phẩm của Stalin. Trong nhiều năm, nó đã được coi là tiêu chuẩn của Đảng đối với vấn đề dân tộc, và trên thực tế, mặc dù trình bày có phần mang tính hình thức nhưng nó không phải là một bài viết tồi. Tuy nhiên, đây không phải là kết quả từ thiên tài lý thuyết của Stalin. Trên thực tế, bài viết này hoàn toàn không phải là tác phẩm của Stalin. Như EH Carr chỉ ra: “Bằng chứng bên ngoài và bên trong cho thấy nó đã được viết theo cảm hứng của Lênin”. (EH Carr, Cuộc cách mạng Bolshevik, tập 1, trang 425-6.) Những ý tưởng trong bài viết này hoàn toàn là của Lênin.
Phần giới thiệu cho bài viết này, được viết vào lúc đỉnh cao của sự kích động chống Do Thái xung quanh vụ án Bayliss khét tiếng, cảnh báo về “làn sóng chủ nghĩa dân tộc tràn vào với xung lực ngày càng gia tăng và đe dọa nhấn chìm đông đảo giai cấp công nhân”. Và thêm nữa:
Vấn đề chính là làm thế nào một dân tộc có thể được xác định. Câu hỏi này không dễ để trả lời như vẻ bề ngoài, cũng giống như việc xác định thời gian vậy. Saint Augustine nói rằng anh ta biết thời gian là gì, nhưng nếu có ai đó yêu cầu anh xác định nó thì anh ta không thể làm được. Với một dân tộc cũng giống như thế. Mọi người đều nghĩ rằng họ biết nó là gì, nhưng nếu được yêu cầu xác định nó, họ sẽ sớm gặp khó khăn. Cuốn sách nhỏ được xuất bản với chữ ký của Stalin cố gắng đưa ra một định nghĩa thỏa đáng và nó đã làm được như vậy một cách tốt nhất có thể. Trái với định nghĩa chủ quan của Bauer, một dân tộc ở đây được định nghĩa trên cơ sở khoa học Marxist:
Do đó, một quốc gia phải có một ngôn ngữ và lãnh thổ chung, một lịch sử và văn hóa chung, và cũng được thống nhất bởi các mối quan hệ kinh tế mạnh mẽ. Khá nhiều cho định nghĩa chung và chắc chắn điều đó là đúng và trong bất kỳ trường hợp nào cũng vô cùng vượt trội so với cách tiếp cận "tâm lý học" của Otto Bauer và những người ủng hộ "quyền tự chủ văn hóa - dân tộc". Tuy nhiên, như với tất cả các định nghĩa chung, nó không thể bao quát toàn bộ vấn đề. Trong cuộc sống thực, người ta luôn tìm thấy những biến thể nhất định có thể mâu thuẫn với định nghĩa trong một hoặc nhiều chi tiết. Câu hỏi thế nào là một dân tộc nổi tiếng là khó nắm bắt và đã dẫn đến nhiều hơn một phân tích tai họa.
Lấy ngôn ngữ làm ví dụ. Tầm quan trọng của ngôn ngữ đối với một dân tộc là rõ ràng. Nó dường như là dấu hiệu phân biệt rõ ràng nhất của dân tộc. Trong Lịch sử Cách mạng Nga, Trotsky đa làm rõ tầm quan trọng của ngôn ngữ, ông viết:
Tuy nhiên vẫn có thể có ngoại lệ ngay cả với quy tắc quan trọng nhất này. Rất ít người, ví dụ, sẽ phủ nhận rằng Thụy Sĩ là một dân tộc. Bản sắc dân tộc của Thụy Sĩ đã được rèn giũa qua nhiều thế kỷ tranh đấu để giữ lại một bản sắc riêng, chủ yếu là trước Áo. Tuy nhiên, người Thụy Sĩ không có ngôn ngữ chung, như chính Lênin đã chỉ ra:
Chìa khóa cho sự hiểu biết vấn đề nằm ở những dòng đầu tiên rằng một dân tộc là một thực thể “phát triển theo lịch sử”. Phép biện chứng không xuất phát từ những định nghĩa hình thức và trừu tượng mà từ sự xem xét cụ thể các quá trình sống, tức là chúng trong quá trình phát triển, thay đổi và tiến hóa. Một dân tộc không phải là một thứ gì đó cố định và tĩnh tại. Nó có thể và không ngừng thay đổi và phát triển. Dân tộc có thể được tạo ra ở nơi nó không tồn tại trước đây. Đây chính xác là cách các dân tộc hiện đại ra đời. Đây là trường hợp của Pháp, Ý và Đức. Tiếp theo, ý thức dân tộc của Ấn Độ đã được tạo ra một cách tình cờ tất nhiên bởi chủ nghĩa đế quốc Anh. Ngày nay, cùng với sự suy đồi của chủ nghĩa tư bản và sự bất lực của giai cấp tư sản Ấn Độ để đưa ra một lối thoát, có những dấu hiệu rõ ràng về sự suy yếu và tan rã của ý thức dân tộc, gây ra những nguy cơ to lớn cho tương lai Ấn Độ.
Trong lịch sử, các dân tộc cũng có thể được hình thành từ các nguyên liệu thô có sẵn trong những điều kiện của chiến tranh, xâm lược và các cuộc cách mạng làm tan rã những kết nối và biên giới cũ và tạo ra các chất liệu mới. Sự xáo trộn lịch sử này có thể biến mọi thứ thành đối nghịch với chính nó. Ngày hôm qua, một dân tộc còn bị áp bức hoặc là một thuộc địa nô lệ ngày nay có thể trở thành một dân tộc áp bức khủng khiếp nhất, một tên đế quốc. Ví dụ điển hình nhất chính là Hoa Kỳ, nơi ban đầu là thuộc địa của Anh và hiện là tên đế quốc hùng mạnh và phản động nhất thế giới. Tương tự với những quốc gia tư sản chỉ vừa mới tự giải phóng mình khỏi sự thống trị của nước ngoài và vẫn còn ở vị trí phụ thuộc vào các siêu cường đế quốc nhưng vẫn đóng vai trò quyền lực đế quốc khu vực, áp bức và bóc lột các nước yếu hơn gần họ. Ví dụ như Ấn Độ đã đóng vai trò đế quốc với Nepal, Assam và Kashmir. Nước Nga Sa hoàng là một trong những tên trùm đế quốc từ trước năm 1917, mặc dù nước này không xuất khẩu tư bản và là một quốc gia bán phong kiến, lạc hậu, đứng trong mối quan hệ nửa thuộc địa với Anh, Pháp và các nước tư bản phát triển khác.
Một vấn đề giai cấp
vấn đề dân tộc, giống như tất cả những vấn đề xã hội khác, xét tới cùng là một vấn đề giai cấp. Đây là quan điểm của Lênin và cũng là quan điểm của bất kỳ người Marxist chân chính nào. Trong tác phẩm Nhận xét quan trọng về vấn đề dân tộc, Lênin đã lý giải vấn đề cơ bản này của chủ nghĩa Mác với sự rõ ràng đáng ngưỡng mộ:
Đó là ABC cho một người Marxist rằng các tư tưởng thống trị ở mọi quốc gia là tư tưởng của giai cấp thống trị. Lênin khẳng định rằng việc chấp nhận một "văn hóa dân tộc" không khác gì chấp nhận sự thống trị của giai cấp tư sản ở mỗi quốc gia. Vấn đề dân tộc là một vấn đề giai cấp. Những người Marxist không được che đậy những mâu thuẫn giai cấp, mà trái lại, cần đưa chúng lên hàng đầu. Điều này tuyệt đối là bắt buộc trong trường hợp quốc gia áp bức cũng như quốc gia bị áp bức. Như Lênin giải thích trong các “Nhận xét quan trọng về vấn đề dân tộc”:
Trong một tác phẩm khác, ông viết:
Và một lần nữa:
“Trong mọi trường hợp, người làm thuê sẽ là đối tượng của sự bóc lột. Bất kỳ thắng lợi nào của cuộc đấu tranh chống bóc lột cũng đòi hỏi giai cấp vô sản phải nói không với chủ nghĩa dân tộc, và phải tuyệt đối trung lập, trong cuộc đấu tranh giành quyền lực tối cao diễn ra giữa các cánh của giai cấp tư sản. Nếu như giai cấp vô sản ở bất kỳ một quốc gia nào cung cấp sự hỗ trợ dù nhỏ nhất cho những đặc quyền của ‘tư sản dân tộc’ thì điều này chắc chắn sẽ gây ra sự mất lòng tin với giai cấp vô sản ở những quốc gia khác, nó sẽ làm suy yếu sự đoàn kết quốc tế của công nhân và chia rẽ họ, đó đúng là mong muốn của giai cấp tư sản. Nhưng thoái thác quyền tự quyết, hoặc ly khai, trong thực tế chắc chắn có nghĩa là sự hỗ trợ cho quốc gia thống trị.” (LCW, Quyền tự quyết của các dân tộc, từ tháng 2 đến tháng 5 năm 1914, tập 20.)
Lúc nào hạt nhân trong lý lẽ của Lênin cũng là cần phải đoàn kết công nhân và quần chúng bị áp bức chống lại giai cấp tư sản. Lênin chỉ ra rằng:
“Bất cứ ai muốn phụng sự giai cấp vô sản phải đoàn kết công nhân của tất cả các quốc gia và chống lại chủ nghĩa dân tộc tư sản, ở ‘nước nhà’ cũng như nước ngoài, một cách kiên định.” (LCW, Nhận xét quan trọng về vấn đề dân tộc , tháng 10-12 / 1913, tập 20.)
Về vấn đề này, Lênin luôn luôn nhất quán. Trích dẫn tương tự có thể được sao chép từ hàng chục bài báo và bài phát biểu khác của ông.
Độc lập giai cấp
Yêu sách dân tộc là dân chủ, không mang tính xã hội chủ nghĩa. Sự áp bức dân tộc không chỉ ảnh hưởng đến giai cấp công nhân, mặc dù người công nhân phải chịu đựng nhiều nhất từ nó, điều tương tự với tất cả các loại áp bức khác. Vấn đề dân tộc ảnh hưởng đến toàn thể quần chúng nhân dân và đặc biệt là giai cấp tiểu tư sản. Tuy nhiên, như chúng tôi đã chỉ ra, Lênin luôn tiếp cận điều này từ quan điểm giai cấp và chúng tôi tiếp cận nó chính xác theo cùng một cách.
Điều gây ấn tượng mạnh mẽ khi đọc các tác phẩm của Lênin là cách thể hiện sâu sắc và rõ ràng của ông trong vấn đề dân tộc. Tất nhiên, vấn đề này đã có một lịch sử lâu dài trong phong trào công nhân Nga, bắt đầu từ các cuộc tranh luận với Bund Do Thái tại Đại hội lần thứ hai của Đảng Lao động Dân chủ Xã hội Nga năm 1903. Lênin đã đối phó với vấn đề dân tộc như thế nào? Trong thực tế, ông giữ một vị trí cự tuyệt về vấn đề này. Những người Bolshevik Nga, như ông đã giải thích hàng trăm lần, chống lại mọi hình thức áp bức dân tộc. Vấn đề không phải là bạn đang ủng hộ điều gì mà là bạn đang chống lại điều gì. Chỉ thế là đủ hiểu, chúng tôi phản đối tất cả các hình thức áp bức với dân tộc, ngôn ngữ và chủng tộc và chúng tôi sẽ chiến đấu chống lại mọi hình thức áp bức dân tộc. Và điều đó là khá đủ cho một khuynh hướng vô sản muốn ủng hộ một chính sách dân chủ nhất quán, trong khi vẫn duy trì sự độc lập giai cấp.
Điều Lênin không bao giờ nói là những người theo chủ nghĩa Marx phải ủng hộ giai cấp tư sản hoặc tiểu tư sản dân tộc chủ nghĩa. Trái lại, tiền đề cơ bản cho lập trường của Lênin trong vấn đề dân tộc là tuyệt đối độc lập giai cấp. Nguyên tắc đầu tiên của chủ nghĩa Lênin là luôn luôn cần phải chiến đấu chống lại giai cấp tư sản, giai cấp tư sản của cả kẻ áp bức và các dân tộc bị áp bức. Trong tất cả các bài viết của Lênin về vấn đề dân tộc, có một sự chỉ trích không khoan nhượng với không chỉ giai cấp tư sản dân tộc, mà còn của giai cấp tiểu tư sản dân tộc chủ nghĩa. Đây không phải là tình cờ. Toàn bộ ý tưởng của Lênin là giai cấp công nhân phải đặt mình lên vị trí hàng đầu của dân tộc để dẫn dắt quần chúng đến sự chuyển đổi cách mạng xã hội. Vì vậy, trong Các nhận xét quan trọng về vấn đề dân tộc ông đã viết:
Sau đó, ông nói thêm như để nhấn mạnh hơn:
Một lần nữa, trong Quyền tự quyết dân tộc, Lênin đã viết:
Trong một tác phẩm khác, Lênin viết về ảnh hưởng có hại của chủ nghĩa dân tộc trong phong trào công nhân như sau:
“Đó là sự thực của đời sống dân tộc ngày nay, nếu nó được xem xét từ quan điểm của cuộc đấu tranh giai cấp, và nếu các khẩu hiệu được kiểm tra theo lợi ích và chính sách của các giai cấp chứ không phải từ quan điểm của ‘nguyên tắc chung’, những bài diễn thuyết và phép tu từ.” (LCW, Nhận xét quan trọng về vấn đề dân tộc , tháng 10-12 / 1913, tập 20.)
Điều này chưa đủ rõ ràng? Các công nhân có nghĩa vụ chống lại mọi hình thức phân biệt đối xử và áp bức dân tộc. Nhưng họ cũng có nghĩa vụ phải khước từ sự ủng hộ chủ nghĩa dân tộc dưới bất kỳ hình thức hoặc cách thức nào. Thật là một sự tương phản với những người Marxist tự phong, những người không bỏ lỡ cơ hội nào để vẫy cờ cho IRA, ETA hoặc KLA, với ảo tưởng sai lầm rằng họ đang theo đuổi chính sách của Lênin! Làm mờ đi ranh giới phân chia giữa chủ nghĩa Mác và chủ nghĩa dân tộc là sự vi phạm tất cả mọi điều mà Lênin thiết lập.
Để chống lại những ảo tưởng nguy hiểm được rao giảng bởi những người theo chủ nghĩa dân tộc, Lênin cảnh báo rằng:
Đây là vị trí thực sự của chủ nghĩa Lênin đối với chủ nghĩa dân tộc. Làm thế nào mà nó có thể bị bóp méo một cách thô thiển xuống thành một khẩu hiệu “đơn giản” như “quyền tự quyết” Đó chính xác là sự ngả vào chủ nghĩa dân tộc tầm thường phản động và từ bỏ chủ nghĩa Marx, tức là, quan điểm của giai cấp vô sản. Hoàn toàn xa lạ với việc tôn vinh chủ nghĩa dân tộc và tạo ra những rào cản mới thông qua chủ nghĩa ly khai, Lênin cũng giống như Marx, hờ hững với quan điểm về “quốc gia nhỏ hẹp”. Cả hai luôn ủng hộ các quốc gia lớn nhất có thể - tất cả các cân nhắc khác đều bình đẳng. Ông ủng hộ việc bãi bỏ biên giới, không phải là sự nông nổi của kẻ non dạ. Ông ủng hộ sự hòa trộn của dân số và thậm chí là đồng hóa (miễn là nó là tự nguyện) và hoàn toàn không tôn vinh việc ngôn ngữ và văn hóa của một dân tộc này đối lập với dân tộc khác. Hãy để anh ấy tự nói:
Và một lần nữa:
Không có gì phải nghi ngờ về điều này. Chủ nghĩa dân tộc tư sản và chủ nghĩa quốc tế vô sản là hai chính sách dứt khoát không tương đồng, phản ánh thế giới quan đối lập của hai giai cấp thù địch. Thật vô ích khi cố gắng vặn vẹo và che đậy sự thật hiển nhiên này. Lênin đã giữ vững tinh thần quốc tế vô sản và chống lại chủ nghĩa dân tộc dưới mọi hình thức dù được che đậy bằng bất kỳ hình thức nào. Việc ông chống lại tất cả các hình thức áp bức dân tộc, và bày tỏ sự thông cảm với các dân tộc bị áp bức không thể được sử dụng để che đậy cho sự thật không thể chối cãi này: Lênin là kẻ thù của chủ nghĩa dân tộc.
Lênin và Rosa Luxemburg
Cũng như Marx, Lênin đã phải tiến hành một cuộc đấu tranh về vấn đề dân tộc trên cả hai mặt trận. Trước nhất là đấu tranh chống lại ảnh hưởng của các tư tưởng cơ hội và chủ nghĩa xét lại như của Otto Bauer, biểu hiện áp lực của giai cấp tư sản dân tộc và tiểu tư sản đối với đội tiền phong của vô sản. Đồng thời với đó là cần phải đấu tranh chống lại những người phủ nhận tầm quan trọng của vấn đề dân tộc. Lênin đã tiến hành một cuộc bút chiến gay gắt chống lại Rosa Luxemburg trong nhiều năm về vấn đề này, để khiến cho Đảng chấp nhận một vị trí đúng đắn. Sau này trong Thế chiến thứ nhất, ông cũng đã phải tiến hành một cuộc đấu tranh chống lại Bukharin và Pyatov, những người cũng tuyên bố rằng vấn đề dân tộc không còn quan trọng và phản đối yêu cầu về tự quyết. Rosa Luxemburg, khỏi phải nói, là một nhà cách mạng vĩ đại và là một người theo chủ nghĩa quốc tế tận tụy, nhưng thật không may, chủ nghĩa quốc tế của cô có một đặc điểm khá trừu tượng. Vì vậy, cô đã từ chối quyền tự quyết của người dân Ba Lan và mô tả ý tưởng về dân tộc Ukraine chỉ là phát minh của trí thức.
Mặc dù đảng Dân chủ Xã hội Ba Lan đã có vị trí nhầm lẫn, một vị trí trừu tượng, họ là những người theo chủ nghĩa quốc tế chân chính và bị thúc đẩy bởi nhu cầu chống lại chủ nghĩa dân tộc tư sản phản động của Pilsudski trong đảng Xã hội Ba Lan. PPS (Polska Partija Socialistyczna) thực sự không phải là một đảng xã hội chủ nghĩa mà là một đảng dân tộc tiểu tư sản được thành lập vào năm 1892. Lập trường của nó là chủ nghĩa ly khai và chủ ý của nó là cố gắng tách công nhân Ba Lan ra khỏi công nhân Nga. Giống như tất cả các phong trào dân tộc tiểu tư sản đại chúng, có một cánh hữu và cánh tả trong PPS. Năm 1906, hai cánh tách ra. Sau đó, trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, cánh tả đã ly khai chủ nghĩa dân tộc và cuối cùng hợp nhất với đảng Dân chủ xã hội Ba Lan vào tháng 12 năm 1918 để thành lập Đảng Công nhân Cộng sản Ba Lan. Tuy nhiên, bên cánh hữu vẫn đứng trên cơ sở của chủ nghĩa Sô vanh. Trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, họ đã tổ chức Quân đoàn Ba Lan chiến đấu bên phe đế quốc Áo-Đức.
Bản thân Lênin là một người Nga, nghĩa là một thành viên của quốc gia áp bức, Đại Nga. Rosa Luxemburg là người Ba Lan (và cũng là người Do Thái). Lênin hiểu nhu cầu vô cùng nhạy cảm của các dân tộc bị áp bức bởi nước Nga sa hoàng. Ông nói với các đồng chí Ba Lan những điều sau đây: "Nhìn xem, chúng tôi hiểu vị trí của các bạn. Các bạn là Dân chủ Xã hội Ba Lan. Nhiệm vụ tiên quyết của bạn là đấu tranh chống lại những người theo chủ nghĩa dân tộc Ba Lan. Dĩ nhiên, đó là điều bạn phải làm. Nhưng đừng nói với chúng tôi, các đồng chí Nga, rằng chúng tôi phải loại ra khỏi chương trình của mình khẩu hiệu về quyền tự quyết của người dân Ba Lan. Bởi vì, với những người dân chủ xã hội Nga, nhiệm vụ tiên quyết của chúng tôi là đấu tranh chống lại giai cấp tư sản của chúng tôi, giai cấp tư sản Nga và Sa hoàng. Chỉ bằng cách này chúng tôi những người Dân chủ xã hội Nga mới có thể, chứng minh cho người Ba Lan rằng chúng tôi không muốn áp bức họ, và do đó đặt nền tảng cho sự thống nhất của hai dân tộc trong cuộc đấu tranh cách mạng.”
Theo một cách xuất sắc, biện chứng, lập trường của Lênin về quyền tự quyết dân tộc không có nghĩa là chia rẽ công nhân, chia rẽ dân tộc Nga với Ba Lan, mà trái lại là để mang họ lại gần nhau.
Đoàn kết tổ chức công nhân
Tại sao Lênin ủng hộ quyền tự quyết của các dân tộc? Ông đã làm như vậy hoàn toàn từ quan điểm thúc đẩy cuộc đấu tranh giai cấp, đoàn kết giai cấp công nhân. Đối với những người Bolshevik, vấn đề dân tộc không chỉ là nan đề, một chướng ngại vật mà còn là tiềm năng cách mạng. Nếu không có một vị trí đúng đắn trong vấn đề dân tộc, Cách mạng Tháng Mười sẽ không bao giờ diễn ra. Nhưng một phần không thể thiếu trong chính sách của Lênin về vấn đề dân tộc là sự kiên định của ông, từ năm 1903 trở đi, về sự cần thiết phải duy trì sự thống nhất thiêng liêng của giai cấp công nhân và các tổ chức của nó trên hết thảy những khác biệt về quốc tịch, ngôn ngữ, chủng tộc hay tôn giáo. Và do đó, ông nhất quyết phản đối những nỗ lực của Bund Do Thái để tổ chức các công nhân Do Thái một cách độc lập và tách biệt với các công nhân Nga. Về điểm này, ông đã cực kỳ nhấn mạnh:
Như Trotsky đã chỉ ra một cách chính xác, quyền tự quyết chỉ là một nửa vị trí của Lênin đối với vấn đề dân tộc. Mặt kia của đồng tiền là một sự phản đối không khoan nhượng đối với bất kỳ sự phân chia nào của phong trào công nhân dọc theo những đường ranh dân tộc. Chúng ta phải phân biệt rõ ràng giữa hai yếu tố này. Quyền tự quyết là nhu cầu dân chủ, hay nói chính xác hơn là nhu cầu của nền dân chủ tư sản. Đó là một nửa của chương trình liên quan tới dân tộc trên toàn thể. Nhưng đối với giai cấp vô sản, hoàn toàn không có chuyện chia rẽ các tổ chức của công nhân trên những đường ranh dân tộc. Mặc dù Lênin hoàn toàn rõ ràng về điều này, nhưng ngày nay, có những giáo phái khốn khổ, tự gọi mình là "Trotskyists" không những ủng hộ, mà còn thực sự chủ trương và thực hiện chính sách tội lỗi gây chia rẽ giữa các tổ chức của công nhân trên những đường ranh dân tộc, bằng cách hay cách khác.
Đó là một thứ hoàn toàn quái dị, tuyệt đối không có gì tương đồng với chủ nghĩa Lênin khi phân chia các công đoàn trên các dòng chủng tộc hoặc dân tộc. Tuy nhiên, các giáo phái ở Anh, đã tích cực tham gia vào việc thiết lập các khu vực đen trong các đoàn thể và Đảng Lao động. Ở Scotland, họ ủng hộ thành lập một liên minh Scotland riêng cho công nhân dầu mỏ, đây là một sự vi phạm thô thiển các nguyên tắc cơ bản nhất của chủ nghĩa Mác. Ví dụ tương tự có thể được trích dẫn ở mọi quốc gia khác. Chúng ta hãy rõ ràng: việc thành lập các tổ chức riêng biệt cho các nhóm chủng tộc và dân tộc khác nhau là một hành vi tội lỗi mà chỉ có thể dẫn đến sự chia rẽ và làm suy yếu phong trào của công nhân. Chống lại chủ nghĩa phân biệt chủng tộc và chủ nghĩa sô vanh trong dân tộc chiếm đa số là một chuyện. Nhưng để chia rẽ giai cấp công nhân trên các dòng dân tộc, ngôn ngữ, tôn giáo hoặc chủng tộc lại là chuyện khác.
Đây chưa bao giờ là vị trí của Đảng Bolshevik, hay RSDLP trước đó. Không một xu hướng nào của Dân chủ xã hội Nga (nếu chúng ta loại trừ các nhà lãnh đạo của Bund Do Thái) chấp nhận việc chia tách phong trào trên những dòng dân tộc. Những người Menshevik có cùng quan điểm với những người Bolshevik trong vấn đề này. Vấn đề đã được tranh luận kỹ lưỡng ngay từ thời kỳ đầu tiên, khi yêu cầu được đưa ra là trao cho đảng Dân chủ Xã hội Do Thái một tổ chức riêng trong RSDLP. Bund (tổ chức Dân chủ Xã hội Do Thái) vốn rất mạnh ở phía Tây nước Nga và Litva, nơi có dân số Do Thái đông đảo, yêu cầu chỉ mình mình có quyền nói nhân danh người lao động Do Thái và yêu sách được thành lập một tổ chức dân chủ xã hội Do Thái riêng biệt. Yêu cầu này đã bị Lênin và những người Marxist Nga kiên quyết từ chối, những người nhất quyết rằng phải có một đảng của công nhân và một công đoàn. Đây vẫn là vị trí của chúng tôi ngày hôm nay. Vũ khí quan trọng nhất trong tay giai cấp công nhân là sự đoàn kết và điều này phải được duy trì bằng mọi giá. Chúng tôi hoàn toàn đối lập với sự chia rẽ giai cấp công nhân về dân tộc, chủng tộc, ngôn ngữ, tôn giáo hay bất cứ điều gì khác. Nói cách khác vị trí của chúng tôi là vị trí giai cấp.
Vấn đề của người Do Thái
Cứ lặp lại một cách tẻ nhạt, những kẻ ủng hộ cho sự chia rẽ phong trào công nhân về mặt dân tộc, chủng tộc hay giới tính đã biện minh cho lập trường của mình bằng cách dùng đến lối mị dân om sòm hay sự ủy mị đẫm nước mắt, gợi lên từ hoàn cảnh của những người bị áp bức và những bất công khủng khiếp mà họ phải chịu đựng, “bằng chứng” về “sự bất khả thi” của sự đoàn kết trong các tổ chức chung của Người da đen và người da trắng, đàn ông và phụ nữ, Tin lành và Công giáo, v.v. Lý lẽ giả dối này bị bác bỏ bởi chính lịch sử của chủ nghĩa Bôn-sê-vích, thể hiện qua thái độ của Lênin đối với Bund Do Thái. Người Do Thái ở Nga bị áp bức khủng khiếp bởi sự phân biệt đối xử có hệ thống, họ bị buộc phải sống tách biệt trong các khu định cư riêng biệt ( Pale of Settlement) và phải chịu những cuộc thảm sát đẫm máu định kỳ. Chỉ một tỷ lệ có giới hạn người Do Thái được chấp nhận phục vụ cho nhà nước, và các trường trung học cơ sở và cao hơn thuộc về nhà nước. Cho tới năm 1917, số điều luật hạn chế quyền của người Do Thái đã là 650. Đây là một ví dụ về áp bức dân tộc trong hình thức thô thiển và tàn nhẫn nhất.
Lênin luôn giải thích rằng trách nhiệm của công nhân là chiến đấu chống lại giai cấp tư sản của chính họ. Điều đó là hiển nhiên với mọi công nhân - bao gồm cả những người bị áp bức nhất. Vì lý do này, đảng Dân chủ Xã hội Nga luôn bác bỏ yêu cầu của Bund. Việc người Do Thái phải chịu đựng sự áp bức khủng khiếp nhất thì không có gì phải bàn cãi. Bund đưa ra khẩu hiệu về tự chủ văn hóa dân tộc, được sao chép lại từ chương trình của Otto Bauer và người Marxist Áo. Nhưng khẩu hiệu này thực sự có ít ý nghĩa với người Do Thái Nga hơn nhiều so với ở Áo-Hung. Với dân số phân tán, người Do Thái chủ yếu sống ở thành thị nên không thể nào xác định được một lãnh thổ rõ ràng - một trong những điều kiện tiên quyết cho một quốc gia. Ý tưởng của tự chủ văn hóa dân tộc là sự đoàn kết dân số Do Thái bị phân tán xung quanh các trường học và các tổ chức thuần Do Thái khác. Nhu cầu này, theo Trotsky là đặc trưng của một thứ phản động không tưởng, chỉ có tác dụng làm sâu sắc thêm sự cô lập của người Do Thái với phần còn lại của dân chúng, làm gia tăng căng thẳng chủng tộc và những xích mích.
Người Do Thái không sở hữu một lãnh thổ chung hay ngôn ngữ chung. Mặc dù nhiều người Do Thái ở Nga và Đông u nói tiếng Yiddish, nhưng nhiều người thì không. Ở các nước tư bản tiên tiến, người Do Thái nói ngôn ngữ của đất nước nơi họ sống. Thật vậy, người Do Thái Sephardic có nguồn gốc từ Tây Ban Nha đã giữ lại tiếng Tây Ban Nha như tiếng mẹ đẻ của họ trong nhiều thế kỷ sau khi họ bị trục xuất khỏi Tây Ban Nha và bị phân tán khắp Địa Trung Hải. Bất cứ nơi nào người Do Thái cũng có số phận tương tự, họ đã bị đồng hóa vào dân số của đất nước nơi họ cư trú. Nhưng sự cuồng tín và ngu muội của Giáo hội Công giáo thời trung cổ đã cố ngăn chặn điều này. Người Do Thái bị cách ly và phải sống bên rìa xã hội. Bị cấm giữ đất, họ buộc phải dùng đến những sinh kế khác bên lề xã hội phong kiến, bao gồm cả buôn bán và cho vay tiền. Sự cưỡng ép cô lập người Do Thái thậm chí còn trắng trợn hơn ở nước Nga Sa hoàng.
Ngay cả Lênin cũng thấy khó khăn để phân loại người Do Thái. Gần nhất ông chỉ có thể đi đến định nghĩa là một tầng lớp của những người bị áp bức đặc biệt, như đoạn văn sau đây cho thấy:
Mặc dù người Do Thái thiếu các thuộc tính của một dân tộc và Lênin không coi họ là như vậy, tuy nhiên sau cuộc cách mạng tháng Mười, những người Bolshevik đã trao sự tự quyết cho người Do Thái, trao cho họ một quê hương mà họ có thể di cư đến nếu họ muốn ( Birobidzhan) mặc dù ít người chọn làm như vậy. Điều này còn tốt hơn nhiều với việc thành lập một nhà nước Do Thái ở Palestine, trên vùng đất đã bị người Ả Rập chiếm đóng trong hơn một nghìn năm, do đó gây ra những cuộc chiến tranh đẫm máu và vô tận ở Trung Đông. Việc thành lập nhà nước Israel là một động thái phản động đã bị những người Marxist phản đối vào thời điểm đó. Trotsky cảnh báo trước rằng nó sẽ là một cái bẫy tàn nhẫn đối với người Do Thái. Và lịch sử trong nửa thế kỷ qua đã cho thấy điều này là đúng. Tuy nhiên, Israel hiện đã tồn tại như một quốc gia, và chiếc đồng hồ của lịch sử không thể vặn lại. Israel là một quốc gia và chúng ta không thể kêu gọi loại bỏ nó. Giải pháp cho vấn đề quốc gia của người Palestine (mà chúng ta sẽ giải quyết sau này) chỉ có thể đạt được thông qua việc thành lập một liên đoàn xã hội chủ nghĩa ở Trung Đông, nơi người Ả Rập và người Israel có thể cùng tồn tại với những quê hương tự trị của riêng họ và với sự tôn trọng hoàn toàn mọi quyền của các dân tộc.
Những người ủng hộ chủ nghĩa Zion ở Nga luôn là một thiểu số nhỏ bé. Một số lượng đáng kể các cán bộ của phong trào cách mạng ở Nga là người gốc Do Thái, bởi vì những trí thức và công nhân Do Thái tiên tiến nhất hiểu rằng tương lai của họ phụ thuộc vào sự tái thiết cách mạng xã hội. Điều này đã được chứng minh là chính xác. Ở Nga sau Cách mạng Tháng Mười, người Do Thái đã đạt được quyền công dân trọn vẹn và hoàn toàn bình đẳng. Họ hài lòng với điều này và vì lý do này, rất ít người nhận lời đề nghị tới một quê hương trong biên giới của nhà nước Xô Viết.
Quyền tự quyết
Yêu cầu công nhận quyền tự quyết của các dân tộc là trọng tâm của quan điểm của Lênin về vấn đề dân tộc. Điều này thường được biết đến. Nhưng như Hegel từng chỉ ra, biết nhiều chưa chắc đã hiểu. Lênin đã viết rất nhiều về vấn đề dân tộc, và các tác phẩm của ông đã đặt ra lập trường cơ bản cho chủ nghĩa Marx về chủ đề này với một sự phong phú, toàn diện và biện chứng. Tuy nhiên, chỉ với cái nhìn thoáng qua về tài liệu của các nhóm mà ngày nay tuyên bố về di sản của Lênin là đủ thuyết phục người ta không còn muốn đọc Lênin nữa, và nếu họ có đọc các bài viết của ông họ cũng không thể hiểu một từ nào. Đặc biệt là yêu cầu về quyền tự quyết của ông mà không nghi ngờ gì, là một trong những yếu tố quan trọng trong suy nghĩ của Lênin về vấn đề dân tộc, nó đã bị đưa ra khỏi bối cảnh của nó và được trình bày một cách máy móc và một chiều như thể nó là điều duy nhất mà Lênin quan tâm.
Việc Lênin bảo vệ quyền tự quyết của các quốc gia là một đề xuất ABC cho một người theo chủ nghĩa Marx. Nhưng sau ABC có nhiều chữ cái hơn trong bảng chữ cái và một học sinh liên tục lặp lại "ABC" sẽ không được cho là đặc biệt thông minh. Phép biện chứng, như Lênin đã giải thích nhiều lần, xem xét các hiện tượng một cách toàn diện. Rút ra một yếu tố duy nhất trong phương trình phức tạp, và đặt nó đối nghịch với tất cả các yếu tố khác, là một sự lạm dụng trẻ con với phép biện chứng, được biết đến trong lịch sử triết học như là sự ngụy biện. Lạm dụng như vậy dẫn đến lỗi sơ đẳng nhất trong logic. Trong chính trị, và đặc biệt là trong vấn đề dân tộc, chúng trực tiếp dẫn đến việc bảo vệ chủ nghĩa dân tộc phản động và từ bỏ chủ nghĩa xã hội. Vấn đề dân tộc là một bãi mìn, để vượt qua đòi hỏi một kim chỉ nam đáng tin cậy. Khoảnh khắc bạn khởi hành chỉ cách một vị trí giai cấp một centimet thôi, bạn sẽ lạc lối. Do đó, nhiều người ngày nay cố gắng viện dẫn quyền tới quyền tự quyết của Lênin đã rơi vào bẫy và chịu áp lực không ngừng của chủ nghĩa dân tộc tiểu tư sản để đi ngược lại với lập trường của Lênin. Hãy để ông tự nói:
Lênin trong mọi trường hợp không ủng hộ quyền tự quyết của các quốc gia nhỏ. Như ông đã giải thích cẩn thận, mọi cân nhắc đều bình đẳng, chúng tôi luôn ủng hộ các đơn vị quốc gia lớn hơn chống lại nhỏ hơn, và tập trung hóa, trên cơ sở dân chủ, chống lại sự phân cấp. Nhưng không phải mọi trường hợp nhất thiết phải được ứng xử giống nhau. Thực tế áp bức dân tộc của một quốc gia này lên một quốc gia khác bắt buộc giai cấp vô sản và các tổ chức của nó phải đấu tranh chống lại áp bức dân tộc và bảo vệ quyền tự quyết của các dân tộc.
Quyền tự quyết dân tộc là một yêu cầu dân chủ và những người Marxist ủng hộ nó cũng như ủng hộ bất kỳ nhu cầu dân chủ nào khác. Nhưng sự ủng hộ cho các yêu cầu dân chủ nói chung chưa bao giờ được các nhà Marxist coi như là một loại bắt buộc vô điều kiện. Những đòi hỏi như vậy luôn phụ thuộc vào lợi ích của giai cấp công nhân và cuộc đấu tranh cho chủ nghĩa xã hội, như Lênin giải thích rõ ràng:
Điều này không có gì đặc biệt mới hoặc gây sửng sốt. Nó phù hợp với lập trường chung của chủ nghĩa Marx về nhu cầu dân chủ. Chẳng hạn, quyền ly hôn là một nhu cầu dân chủ mà chúng tôi cũng ủng hộ. Quyền này bao gồm những gì? Nó có nghĩa là một người đàn ông và một người phụ nữ có thể sống với nhau miễn là họ ưng nhau và cả hai đều hạnh phúc. Nhưng nếu mối quan hệ giữa hai người tan vỡ thì họ có quyền chia tay và không ai có thể ép họ sống cùng nhau. Hay chúng ta xem xét quyền phá thai. Nó bao gồm những gì? Một người phụ nữ có quyền quyết định liệu cô ấy có muốn có con hay không, vì rõ ràng người phụ nữ có quyền định đoạt cơ thể của mình khi bản thân cô ấy thấy phù hợp. Chúng tôi bảo vệ các quyền dân chủ này, nhưng chúng tôi có bao giờ nói ly hôn hoặc phá thai bản thân nó là một điều tốt không? Chúng tôi có nói rằng tất cả mọi người phải phá thai, hoặc là mọi cặp vợ chồng phải ly hôn chăng? Đó là điều quá ư vô lý. Ly hôn và phá thai không phải là điều tốt, nhưng trong nhiều trường hợp nhất định nó có thể là một điều đỡ tệ hơn. Những gì chúng tôi bảo vệ không phải là sự ly dị hay phá thai, mà chỉ là quyền ly hôn và phá thai. Điều đó cũng tương tự với quyền tự quyết. Có một sự khác biệt rất lớn giữa việc hỗ trợ sự tự quyết và hỗ trợ quyền tự quyết như vậy. Đó là sự khác biệt giữa chính sách của chủ nghĩa Marx và chủ nghĩa dân tộc tiểu tư sản. Lênin đã rất rõ ràng về điểm này:
Đây là mấu chốt của vấn đề. Đối với Lênin, quyền tự quyết không có nghĩa là công nhân "có nghĩa vụ bỏ phiếu cho sự ly khai", mà chỉ chống lại mọi hình thức áp bức dân tộc và chống lại việc cưỡng ép bất kỳ dân tộc nào trong biên giới của một quốc gia khác, đó là để cho mọi người được quyết định tự do về vấn đề này. Đó là một quyền dân chủ cơ bản mà những người Bolshevik bảo vệ. Nhưng ngay cả khi đó, quyền không bao giờ được coi là một cái gì đó tuyệt đối, mà luôn phụ thuộc vào lợi ích của cuộc đấu tranh giai cấp và cách mạng thế giới. Chính sách của Lênin không phải là sự ly khai, mà là liên minh tự nguyện. Khẩu hiệu về quyền tự quyết khác xa với ngụ ý hỗ trợ cho sự ly khai mà ngược lại là một phần không thể thiếu trong cuộc đấu tranh chống ly khai. Lênin tiếp tục:
Hãy để chúng tôi lấy một ví dụ hiện đại. Người nói tiếng Pháp ở Quebec cảm thấy mình bị áp bức về mặt dân tộc bởi Canada. Những người theo chủ nghĩa dân tộc Quebecois đang bức xúc đòi ly khai. Một người Marxist sẽ nói với những người Quebecois như sau: Vâng, bạn có quyền tự quyết. Chúng tôi sẽ bảo vệ quyền đó. Nhưng chúng tôi nhận thấy rằng sự ly khai sẽ gây bất lợi cho những người Quebecois và toàn thể nhân dân Canada. Nếu có một cuộc trưng cầu dân ý, chúng tôi chắc chắn sẽ kích động và bỏ phiếu chống ly khai. Chúng tôi đứng trên lập trường cho một xã hội chủ nghĩa Quebec bên trong một xã hội chủ nghĩa Canada với sự tôn trọng hoàn toàn cho quyền dân tộc như là giải pháp duy nhất cho các vấn đề của chúng ta. Đây là vị trí thực sự của Lênin trong vấn đề dân tộc.
Lênin không bao giờ coi quyền tự quyết là liều thuốc chữa bách bệnh, áp dụng phổ biến trong mọi trường hợp. Đó chỉ là sự ngu ngốc của những nhóm người nguyện phụng sự cho chủ nghĩa Marx và Lênin mà không có một nhận thức nhỏ nhất nào về việc này nghĩa là gì. Lênin không coi quyền tự quyết là quyền tuyệt đối, đặt ra ngoài thời gian và không gian, mà chỉ là một phần của cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản để giành quyền lực, và hoàn toàn phụ thuộc vào cuộc đấu tranh đó. Trong bài viết của Stalin, vấn đề dân tộc với chủ nghĩa Marx, mà hầu như ý tưởng là của Lênin, nó đã được thể hiện rõ ràng:
Và tiếp tục:
Điều này là hoàn toàn chính xác. Vị trí mà người Marxist sẽ đứng trên liên quan đến nhu cầu về quyền tự quyết không thể được thiết lập mặc định. Nó phải phụ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể của từng trường hợp và ý nghĩa của nó đối với sự nghiệp của giai cấp vô sản và cách mạng xã hội chủ nghĩa thế giới. Đó luôn là vị trí của Lênin. Do đó, trong Quyền tự quyết của các dân tộc, ông viết:
và quốc gia cụ thể.” (LCW, Quyền tự quyết của các dân tộc, từ tháng 2 đến tháng 5 năm 1914, tập 20, trang 401.)
Lập luận chống lại đảng Dân chủ Xã hội Ba Lan, những người đã có một vị trí cực tả về vấn đề dân tộc và từ chối quyền tự quyết trên nguyên tắc, Lênin giải thích, trong số những thứ khác, rằng nó không phải là bổn phận của những người dân chủ xã hội để hỗ trợ cho mọi cuộc đấu tranh cho tự quyết. Lênin nói như sau:
Có một trường hợp Lênin nói rõ rằng bạn không thể ủng hộ quyền tự quyết của các dân tộc, đó là khi điều đó có nghĩa là sẽ kéo công nhân vào một cuộc chiến. Ông coi đòi hỏi hỗ trợ quyền tự quyết (ngay cả khi điều đó là hợp lý), nếu nó đồng nghĩa với việc kéo các cường quốc vào một cuộc chiến là một lời đề nghị quái dị. Liệu những người Bolshevik có ủng hộ cuộc đấu tranh dân tộc trong một trường hợp cụ thể còn phụ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể; và trong mọi trường hợp, Lênin tiếp cận vấn đề không phải từ quan điểm của chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi mà từ quan điểm về cách mạng thế giới. Vào tháng 7 năm 1916, Lênin đã khuyên người Ba Lan đừng phát động cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Ông giải thích rằng số phận của cuộc đấu tranh của người Ba Lan gắn liền với triển vọng của cuộc cách mạng ở Nga và Đức, ông viết:
Trong tình huống được đưa ra, ông đã đề nghị với người Ba Lan rằng họ nên đặt cuộc đấu tranh của họ cho quyền tự quyết phụ thuộc vào viễn cảnh của cuộc cách mạng ở Nga và Đức. Trong thực tế, Lênin đã được chứng minh là đúng. Chỉ có cuộc cách mạng ở Nga mới tạo điều kiện cho việc thành lập một nhà nước Ba Lan độc lập, trong khi mọi nỗ lực khác đã kết thúc trong thảm họa. Đây là những gì Lênin muốn nói khi ông cảnh báo chống lại “việc theo đuổi một điều không tưởng” và “sự trượt dốc xuống chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi". Đó là lời khuyên đúng đắn mà Lênin đã dành cho người dân Ba Lan! Và thật sự là biếm họa đến quái dị khi những người Leninist đặt mình vào vị trí ủng hộ việc ly khai ở Nam Tư trên cơ sở quyền tự quyết! Đó chính xác là việc theo đuổi những điều không tưởng (và một sự phản động) và sự trượt dốc vào chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi thuộc loại tồi tệ nhất.
Lênin với vấn đề 'thiết thực'
Một trong những mánh khóe thường được sử dụng bởi những nhà phê bình tiểu tư sản, những kẻ đã đầu hàng chủ nghĩa dân tộc, là sự buộc tội những người theo chủ nghĩa Mác là không tưởng. “Chuyện bạn nói về việc đoàn kết các công nhân là điều không tưởng”; “Ý tưởng của một liên đoàn xã hội chủ nghĩa chẳng thiết thực”; “Chúng ta phải làm một cái gì đó ngay bây giờ!” v.v... Lênin đã đáp lại dòng tranh luận này như thế nào?
Lênin hỏi và ông tự trả lời:
Và ông ấy tiếp tục:
“Giai cấp tư sản, tự nhiên xuất hiện với tư cách là kẻ bá quyền (lãnh đạo) khi bắt đầu mọi phong trào dân tộc, tuyên bố sự ủng hộ cho mọi khát vọng dân tộc là thiết thực. Nhưng chính sách của giai cấp vô sản trong vấn đề dân tộc ( cũng như trong các vấn đề khác) là sự hỗ trợ giai cấp tư sản chỉ trên một phương diện rõ ràng, đó không bao giờ trùng khớp với chính sách của giai cấp tư sản. Giai cấp công nhân chỉ ủng hộ giai cấp tư sản để bảo đảm hòa bình dân tộc ( mà giai cấp tư sản không thể mang lại trọn vẹn, chỉ có nền dân chủ toàn diện mới làm được điều đó), để đảm bảo quyền bình đẳng và tạo điều kiện tốt nhất cho cuộc đấu tranh giai cấp. Do đó, đó là sự đối nghịch lại những thiết thực của giai cấp tư sản một khi những người vô sản đề cao các nguyên tắc của họ trong vấn đề dân tộc. Họ luôn chỉ trao cho giai cấp tư sản sự hỗ trợ có điều kiện. Trong các vấn đề dân tộc, giai cấp tư sản luôn phấn đấu vì những đặc quyền cho dân tộc của mình hoặc những lợi thế đặc biệt cho nó; và gọi nó là ‘thiết thực’. Giai cấp vô sản đối lập với tất cả các đặc quyền, đối với tất cả chủ nghĩa độc đáo. Yêu cầu rằng nó phải 'thiết thực' là theo đuôi giai cấp tư sản, là rơi vào chủ nghĩa cơ hội.” (LCW, Quyền tự quyết của các dân tộc, tháng 2 đến tháng 5 năm 1914, tập 20, trang 409 - 10.)
Khi Lênin viết những dòng này vào năm 1914, ông vẫn giữ quan điểm về cuộc cách mạng dân chủ tư sản ở Nga. Những người Bolshevik đang chiến đấu như cánh cực tả của phe dân chủ tư sản. Mục đích của họ là vận động quần chúng dưới sự lãnh đạo của giai cấp vô sản nhưng không phải là để chuyển giao quyền lực cho giai cấp công nhân ( Lênin chỉ đạt được kết luận này vào năm 1917) mà là để thực hiện cuộc cách mạng dân chủ tư sản triệt để nhất ở Nga và nhờ đó tạo điều kiện thuận lợi nhất cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản và cuộc đấu tranh giai cấp. Tất nhiên, quan điểm của Lênin không dừng lại ở đó. Ông dự tính rằng thắng lợi của một cuộc cách mạng dân chủ tư sản ở Nga sẽ cung cấp một động lực mạnh mẽ cho cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Tây u, và đến lượt nó, nó sẽ cho phép các công nhân Nga cùng với các công nhân của Châu Âu biến cuộc cách mạng dân chủ tư sản thành một cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Nhưng nhiệm vụ trước mắt của cách mạng vẫn là dân chủ tư sản, và trung tâm của nó là cách mạng công nông và vấn đề dân tộc.
Nhưng ngay cả khi Lênin duy trì quan điểm về cuộc cách mạng dân chủ tư sản, ông vẫn nhất quyết đòi hỏi sự độc lập hoàn toàn của giai cấp vô sản khỏi giai cấp tư sản. Trong vấn đề dân tộc, công nhân phải độc lập với giai cấp tư sản dân tộc. Họ phải chiến đấu chống lại áp bức dân tộc, nhưng họ phải chiến đấu dưới ngọn cờ của chính họ, với chính sách và phương pháp riêng của họ. Trong chừng mực tư sản dân tộc tiến lên một bước trong cuộc chiến chống lại quốc gia áp bức, giai cấp công nhân buộc phải hỗ trợ họ, tất nhiên. Nhưng, ngay từ đầu, sự hỗ trợ này có điều kiện cao, và không có nghĩa là các công nhân buộc phải hỗ trợ giai cấp tư sản dân tộc trong mọi trường hợp. Lênin cảnh báo về sự phản bội của giai cấp tư sản dân tộc, sự tham lam ích kỷ và khuynh hướng phản động của nó, kêu gọi các công nhân đừng phụ thuộc vào chế độ dân chủ dân tộc chỉ vì “sự đoàn kết”.
Lập luận của những người theo chủ nghĩa dân tộc tư sản và tiểu tư sản chống lại lập trường của chủ nghĩa Mác về vấn đề dân tộc luôn giống nhau: “Nói về chủ nghĩa xã hội và cuộc đấu tranh giai cấp là không tưởng. Ngay lúc này chúng ta đang bị áp bức dân tộc, vào phải có biện pháp thiết thực để giải quyết vấn đề của chúng ta.” Lênin đáp lại lời đề xuất dân túy đó:
Và một lần nữa:
“Giai cấp vô sản đối lập với sự thiết thực đó. Trong khi công nhận sự bình đẳng và quyền bình đẳng của mọi quốc gia dân tộc, nó đề cao trên tất thảy là sự liên minh của giai cấp vô sản thuộc mọi dân tộc và đánh giá mọi yêu sách dân tộc, mọi sự ly khai dân tộc, trên góc độ của cuộc đấu tranh giai cấp của công nhân. Điều này yêu cầu sự chấp nhận không phê phán những khát vọng tư sản.”( Cùng nguồn, sự nhấn mạnh của chúng tôi.)
Từ những dòng này, hoàn toàn rõ ràng rằng Lênin đã không cho rằng giai cấp vô sản có nghĩa vụ bắt buộc để hỗ trợ cho từng đòi hỏi về quyền tự quyết; rằng cái mà ông kêu gọi là các công nhân hãy chống lại những nỗ lực của những người theo chủ nghĩa dân tộc (và, chúng ta có thể thêm, những người theo chủ nghĩa tiểu tư sản) để buộc họ ủng hộ chủ nghĩa dân tộc bằng cách kêu gọi sự cảm thông tự nhiên của họ với một dân tộc bị áp bức; rằng vấn đề dân tộc luôn phụ thuộc vào lợi ích chung của giai cấp vô sản và cuộc đấu tranh giai cấp; và rằng cần phải có lập trường tự quyết riêng trên cơ sở sẽ củng cố sự nghiệp của giai cấp vô sản và cuộc đấu tranh cho chủ nghĩa xã hội một khi đủ điều kiện. Trong mọi trường hợp khác, giai cấp vô sản, còn xa mới bắt buộc phải hỗ trợ nó, thậm chí khi cần thì phải dứt khoát từ chối nó.
Dù trường hợp nào, quan điểm của Lênin về vấn đề dân tộc đã phát triển theo thời gian, cũng giống như sự thay đổi trong quan điểm chung của ông về bản chất của cách mạng Nga. Sau cuộc cách mạng tháng Hai, Lênin từ bỏ quan điểm trước đó rằng cuộc cách mạng Nga sẽ mang tính dân chủ tư sản ("chế độ độc tài dân chủ của giai cấp vô sản và nông dân") và đi đến vị trí được bảo vệ bởi Trotsky từ năm 1904-5. Trotsky giải thích rằng, mặc dù về mặt khách quan các nhiệm vụ của cách mạng Nga mang tính dân chủ tư sản, nhưng cuộc cách mạng sẽ chỉ có thể được lãnh đạo bởi giai cấp vô sản trong liên minh với nông dân nghèo. Giai cấp tư sản Nga đã đến quá muộn trong bối cảnh lịch sử để đóng một vai trò tiến bộ. Trong hoàn cảnh đó, nhiệm vụ của cách mạng dân chủ tư sản chỉ có thể được thực hiện bởi giai cấp công nhân một khi nó nắm quyền lực trong tay. Nhưng đây không phải là "chế độ độc tài dân chủ của giai cấp vô sản và nông dân" mà là chế độ độc tài của giai cấp vô sản. Viễn cảnh này đã được xác nhận một cách xuất sắc vào tháng 10 năm 1917.
Ngay cả trước đó, như chúng ta đã thấy, Lênin không bao giờ tán thành sự hỗ trợ cho giai cấp tư sản dân tộc hay ít nhất chỉ là dự tính một sự hỗ trợ có điều kiện và hạn chế nhất trong những điều kiện nhất định, trong khi luôn nhấn mạnh sự cần thiết của giai cấp vô sản để duy trì sự độc lập khỏi những mưu toan của cái gọi là tư sản tiến bộ. Và sau năm 1917, ông hiểu rằng cái gọi là tư sản dân tộc ở các nước lạc hậu bán thuộc địa như nước Nga Sa hoàng hoàn toàn không có khả năng đóng bất kỳ vai trò tiến bộ nào. Tại Đại hội lần thứ hai của Quốc tế Cộng sản, Lênin đã thay đổi thái độ của mình đối với giai cấp tư sản dân tộc. Từ thời điểm này, ông cho rằng giai cấp tư sản dân tộc ở các nước thuộc địa không có khả năng đóng vai trò tiến bộ. Toàn bộ lịch sử sau đó đã chứng minh là ông đúng về vấn đề này.